-że i że-

-że i że-
9.05.2008
9.05.2008
Dzień dobry, jak będzie poprawnie: „Samżeś to zrobił” czy „Sam żeś to zrobił”? „Gdzieżeście byli?” czy „Gdzie żeście byli?”?
Pozdrawiam
Drugie zdanie w każdej parze jest potoczne, w ocenie niektórych językoznawców wręcz niepoprawne. Prepozycyjna partykuła że- nie pełni tu funkcji emfatycznej, lecz służy wyłącznie jako podpórka dla końcówki osobowo-liczbowej.
Pierwsze zdanie w każdej parze ma -że jako postpozycyjną partykułę emfazy. „Gdzieżeście byli?” powiemy więc z większym naciskiem niż „Gdzie żeście byli?”. W pewnym wierszyku anonimowym, znanym też z opracowań różnych poetów, czytamy: „Gdzieżeś ty bywał, czarny baranie?”.
Może najłatwiej będzie objaśnić różnicę za pomocą parafraz: „Gdzieżeście byli?” znaczy 'Gdzież byliście?' (po pytajniku chciałoby się postawić wykrzyknik). Natomiast „Gdzie żeście byli?” znaczy po prostu 'Gdzie byliście?' (jest to zwykłe pytanie, więc wykrzyknik w nim niepotrzebny).
Potocznych zdań z protetycznym że- można zbudować wiele, nie każde z nich jednak ma wiarygodny odpowiednik w zdaniu z emfatycznym -że. Już przykład ze słowem samżeś może budzić wątpliwości (czy można powiedzieć samże?), jeszcze bardziej wątpliwe zaś, aby np. potocznemu pytaniu „Piotra żeś nie widziała?” odpowiadało zdanie „Piotrażeś nie widziała?” o znaczeniu 'Piotraż nie widziałaś?'.
Mirosław Bańko, PWN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego