zgrubiałe -isko

zgrubiałe -isko
27.05.2013
27.05.2013
Jak tworzy się D. lm. zgrubień kończących się na -sko? USJP podaje psisk, WSO psisków. W jednym ze słowników internetowych można znaleźć błaźnisk i generalisków przy jednoczesnym braku błaźnisków i generalisk. Czy oprócz dziewczynisków i dziecisków inne zgrubienia, których podstawą są wyrazy rodzaju żeńskiego bądź nijakiego, mogą tworzyć formę z -ów?
Słownik gramatyczny języka polskiego (sgjp.pl) łączy przy tych wyrazach wybór końcówki z wyborem rodzaju. Wyrazom rodzaju nijakiego przypisujemy w dopełniaczu liczby mnogiej końcówkę zerową: wojsk, psisk, matczysk; a wyrazom rodzaju męskiego końcówkę -ów: chłopaczysków, szewczysków, pijaczysków. Rodzaj poznaje się oczywiście po własnościach mianownika liczby pojedynczej: to dobre wojsko, to stare kobiecisko, to kochane matczysko (choć matka jest kobietą) itd. – ten kochany księżysko itd.
Kłopot w tym, że zgrubienia na -sko od rzeczowników męskich osobowych (w SGJP są 62 takie zgrubienia) mogą być dwurodzajowe (męskie i nijakie). Stąd oboczności: nie ma tu tych chamiskównie ma tu tych chamisk. I tak jest dla wszystkich takich zgrubień odnoszących się do mężczyzn. Trzeba zatem uznać błaźnisk i błaźnisków, generalisków i (pewnie rzadsze i dziwniejsze) generalisk.
Nie wydaje się nam, żeby była używana form psisków (choć jest zanotowana w WSO, może przez pomyłkę). Gdyby tak było, za poprawne powinniśmy uznać zdanie „Ten stary psisko był…”. Ale mamy oboczność konisków i konisk, bo o człowieku mówimy niekiedy „Ten stary konisko”.
Dziewczynisko ma w SGJP przypisany rodzaj nijaki i jedyną formę dopełniaczową: dziewczynisk. Teoretycznie tak powinno być dla wszystkich derywatów od rzeczowników żeńskich. Jednak dowodem na to, że na zadane pytanie nie jest łatwo odpowiedzieć, może być zanotowana w Słowniku odmiana rzeczownika dziewuszysko (choć zawsze w rodzaju nijakim) z wariantywnym dziewuszysk i dziewuszysków. Tę informację trzeba zapewne uznać za niekonsekwencję opisu.
Ciekawy jest przykład dziecisków. W SGJP zanotowane są tylko dzieciska/dziecisków (bez form liczby pojedynczej). Pewnie warto zastanowić się nad dodaniem rzeczownika nijakiego dziecisko, pojawia się bowiem, choć bardzo rzadko, w tekstach i brzmi całkiem naturalnie.
Autorzy SGJP
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego