słowotwórstwo

Szanowna Poradnio,
jak brzmi poprawnie utworzony przymiotnik od szlachty polskiej: polskoszlachecki czy szlacheckopolski?

Szanowni Państwo,
jak brzmi prawidłowa nazwa badacza języka gockiego (gotysta?), badacza języka szwedzkiego (swedysta, suedysta…?), języka staoormiańskiego (ormianista, armenista…?) i języka staro-cerkiewno-słowiańskiego?

Z szacunkiem
stały Czytelnik

Czy jest jakaś zasada, która określa, dla których uzależnień można tworzyć „osoby poszkodowane” z końcówką -ista? Np. hazard – hazardzista, onanizm – onanista, morfina – morfinista. Ale nie powiemy (chyba, że się mylę – ale nie spotykam takich form) alkoholista (tylko alkoholik), zakupista (tylko zakupoholik) itp.

Jak powinna brzmieć nazwa filtrujących wkładek do nosa: filtry nosowe, do nosa, czy donosowe?

Od nazwiska amerykańskiego pisarza grozy H.P. Lovecrafta pochodzi nazwa charakterystycznego stylu, a wręcz całego podgatunku literackiego horroru. W polskich tekstach – tych wydanych drukiem oraz tych publikowanych w Internecie – jest on określany zamiennie raz jako lovecraftowski, a raz lovecraftiański. Która forma jest poprawna? A może ich zakres znaczeniowy powinien być odmienny?

Chciałbym się dowiedzieć, czy poprawne są formy przymiotników tworzonych od nazw własnych, a konkretnie od nazw marek i produktów, takie jak na przykład Ikeowski (od nazwy firmy Ikea), Blizzardowski (od nazwy firmy Blizzard) czy Warcraftowski (od nazwy gry komputerowej Warcraft), a jeżeli tak, to czy są to formy mogące się pojawić w oficjalnych tekstach, czy też należy je zarezerwować dla mowy potocznej?

Dziękuję i pozdrawiam,
Ola

Szanowni Państwo,
bardzo razi mnie nagminnie reklamowana w mediach papugarnia. Na kilometr wyczuwam, że coś jest z tym słowem nie w porządku. Nie ma przecież palmarni, tylko palmiarnia, nie ma ptakarni, tylko ptaszarnia. Hodowcy papug nie podzielają jednak mojego sentymentu do rzeczowników tworzonych z obocznością słowotwórczą. Będę wdzięczny za wyjaśnienie, czy oprócz ewentualnego uzusu, istnieje jakaś norma językowa, która racjonalizowałaby istnienie papugarni.

Proszę o odpowiedź, która z form jest poprawna – chrzcinne czy chrzcinowe? (np. pieśni, obrzędy).
Z góry dziękuję za odpowiedź.

Chciałbym zadać pytanie odnośnie przymiotnika dystopiczny. Dlaczego zapisujemy go właśnie w ten sposób? Przyjmując etymologię tego określenia od rzeczownika: dystopia, bardziej trafne wydaje się użycie wersji dystopijny na zasadzie paralelizmu do: antyutopia – antyutopijny oraz utopia – utopijny.
Czy poprawne będzie użycie przymiotnika dystopijny, czy raczej należy trzymać się słownikowej formy zapisu dystopiczny?

Z góry dziękuję za odpowiedź,
Filip Bukowski

Czy skoro przymiotniki od nazw Bielsko-Biała i Węgierska Górka to: bielskobialski i węgierskogórski, to nazwami mieszkańców tych miast będą: bielskobielszczanin, węgierskogórzanin? Ogólnie – czy sposób, w jaki tworzymy nazwę mieszkańców danego regionu geograficznego, jest ściśle związany z tym, jak wygląda odpowiedni przymiotnik? Mam nadzieję, że jest jasne, o co mi chodzi. Skoro np. przymiotnik od Konstancina-Jeziorny brzmi konstanciński, to mieszkaniec będzie konstancinianinem?

Słuchając rówieśników, coraz częściej spotykam się ze skrótami, odważyłbym się nawet powiedzieć neologizmami słowotwórczymi, takimi jak reko (od rekolekcje), alko (od alkohol), melo (od melanż), a także O co cho? (od O co chodzi?) i uku (od ukulele) itd.

Proszę powiedzieć mi czy możemy zaakceptować takie formy dla języka potocznego? Czy to ubogaca język, czy wręcz przeciwnie? Jaki rodzaj gramatyczny przyjmują takie rzeczowniki i jak je odmieniać?

Z poważaniem
Mario Kiliński

Dlaczego ofiary powodzi nazywa się powodzianami? Przecież końcówka -anin oznacza zwolennika jakiejś idei lub mieszkańca jakiejś miejscowości – jest ona więc obraźliwa dla ofiar powodzi. Z drugiej strony skoro ofiara powodzi to powodzianin, jak w takim razie nazwać ofiarę trzęsienia ziemi, pożaru, huraganu, wybuchu wulkanu, tsunami? Absurdalnie brzmiałyby formy: trzęsianin, pożaranin, huraganin, wulkanin, tsunamianin.

Chodzi o bielika. Tak, tego wielkiego ptaka. Nasi radni zmienili nazwę jednej z ulic na Bielikową. Rozgrzało to lokalne media (w tym Czytelników mojej gazety) i mieszkańców. Jedni twierdzą, że ulica Bielikowa to błąd. Bo powinno być Bielicza lub Bielika. Inni wskazują, że istnieją przecież Bielikowe Wydmy (koło Pogorzelicy), a nawet jest w jednym z polskich miast ul. Bielikowa. No i posiłkują się w sporze np. ul. Skowronkową – utworzoną od skowronka przecież.

Czy przymiotnik bielikowy jest prawidłowo stworzony? Czy możemy – bez narażenia się na śmieszność – używać sformułowań bielikowe gniazdo, bielikowa dieta albo np. bielikowe zwyczaje? I czy w końcu możemy nazwać ulicę Bielikową?

Z wyrazami szacunku
Tomasz Rusek
dziennikarz

Szanowni Państwo,
chciałabym zapytać, jak utworzyć przymiotnik jakościowy od nazwiska Vivaldi. Intuicyjnie powiedziałabym vivaldiowski, jednak coś brzmieniowo nie pasuje mi w tej formie… Szukanie w Google daje tylko kilkadziesiąt wyników dla tej formy. Inna rzecz: jeśli pod względem słowotwórczym forma vivaldiowski jest poprawna, to czy można jej swobodnie używać mimo tego, że praktycznie nikt jej nie używa?

Szanowni Państwo,
system liczbowy o podstawie 60 to system sześćdziesiątkowy. A system o podstawie 61 to system sześćdziesięciojedynkowy, sześćdziesiętkowy jedynkowy, sześćdziesiętkowyjedynkowy? Rozumiem, że odpowiedź może zależeć od wytworzonej normy, o której trudno tu mówić. W takim wypadku proszę o komentarz, która forma wydaje się najlepsza.
Z wyrazami szacunku
Czytelnik

Ostatnio zaczęto używać żeńskich form zawodów, np. psycholożka, filolożka, biolożka. Czy nie lepszą formą byłaby psychologini, filogini i biologini? Końcówkę -ini można spotkać również w żeńskiej formie boga – bogini.

Szanowni Państwo,
matematycy potrzebują czasem tworzyć coś w rodzaju liczebników porządkowych od nazw zmiennych. Słowa typu enta czy emta nie budzą wątpliwości, ale co z takim pseudo-liczebnikiem utworzonym od alfa: czy jest to liczba alfta czy alfata?

Z wyrazami szacunku
Czytelnik

Szanowni Państwo,
mam pewną uwagę odnośnie do porady nt. pleonazmów. Otóż autorka pisze:

Nie wszystkie jednak konstrukcje redundantne są błędne – nie uznalibyśmy na przykład za niepoprawne zdań: Zszedł schodami na dół czy Wjechał windą na górę (a przecież nie można zjechać schodami do góry czy zejść windą na dół – schodzi się zawsze schodami, na dół, a wjeżdża się tylko windą, i tylko do góry.

Zgadzając się co do meritum – wymienione konstrukcje są prawidłowe – pozwolę sobie zakwestionować ich pleonastyczny charakter. Przynajmniej w niektórych kontekstach.

• Schodami jak najbardziej można zjechać. Czasem nie trzeba nawet dodawać, że chodzi o schody ruchome (którymi skądinąd można także zejść, jeśli chwilowo nie działają).
  
• Można zbiegać po schodach i jest to zdecydowanie coś innego niż schodzić.
• Schodzić i wchodzić można po trapie, po drabinie, po zboczu itp. Miewa to znaczenia dla odmalowania sytuacji przed oczyma wyobraźni odbiorcy. Np. dziecko wbiegło na szczyt pagórka po zboczu, a jego opiekun spokojnie wszedł po prowadzących tam schodach.
• Określenie na dół oznacza w tym przypadku najniższe piętro (poziom), a zatem sprecyzowanie, że schodzi się na dół wyklucza pewne możliwości, np. zejście z 3. piętra na 2. lub na półpiętro.

Z serdecznymi pozdrowieniami
A.

Szanowni Państwo,
W liceum mamy profile: np. matematyczno-chemiczny, biologiczno-chemiczny, co w skrócie napiszemy, jak rozumiem, mat.-fiz., biol.-chem. Jednak takie skróty zaczęły funkcjonować jako samodzielne wyrazy. Mówi się: Idę do biol-chemu, Jestem po mat-fizie. Jak to zapisywać? Czy tak, jak to zrobiłem, tj. bez kropek i z łącznikiem?

Z wyrazami szacunku
Czytelnik

Interesują mnie zasady tworzenia przymiotników od określeń składających się z rzeczownika i przymiotnika, np. orzech laskowy, okręt podwodny itp. O ile orzechowo-laskowy brzmi jeszcze znośnie (choć mylnie sugeruje dwa składniki, więc może orzechowolaskowy, wzorem rzymskokatolickiego?), okrętowo-podwodny pozostawia według mnie nieco do życzenia.
Z pozdrowieniami
Piotr Zaborski