1. «partykuła występująca przed głównym składnikiem zdania lub równoważnikiem zdania, zmieniająca jego treść na przeciwną, np. Nie kupiliśmy tego mieszkania.»

2. «partykuła poprzedzająca określony składnik zdania, wykluczając w ten sposób z zakresu treści zdania to, do czego ten składnik się odnosi, np. Nie z zazdrości to zrobił.»

3. «partykuła negująca wcześniejszy sąd. np. Jedni lokatorzy sami remontują mieszkania, inni nie.»

4. «partykuła używana w pytaniach, kiedy mówiący liczy – w zależności od znaczenia pytania, jego kontekstu – na odpowiedź twierdzącą lub przeczącą, np. Nie mylisz się czasem?»

5. «partykuła używana w pytaniach wyrażających jakąś propozycję lub prośbę, np. Nie poszlibyśmy do kina?»

6. «partykuła poprzedzająca czasownik w zdaniach wykrzyknikowych i pytaniach retorycznych, podkreślając, jak wielu przedmiotów lub stanów rzeczy dotyczy, to o czym mowa, np. Co się nie najeździła tymi pociągami!»

7. «partykuła używana w pytaniach retorycznych dla podkreślenia, że prawdziwość tego, o czym mowa, jest oczywista, np. Czyż zdrowie nie jest najważniejsze?»

8. «partykuła używana w pytaniach wyrażających zdziwienie, że nie nastąpiło to, o czym jest mowa, np. Nie powiedziałeś mi o tym wcześniej?»

9. «partykuła wykluczająca zależność między przedmiotami lub stanami rzeczy wyrażoną w danym zdaniu, np. Ojciec był nie wyższy od matki.»

10. «partykuła podkreślająca, że dana osoba, dany obiekt lub stan rzeczy są pozbawione jakiejś cechy lub przysługuje im ona w małym stopniu, np. Egzaminy zdawał nie najlepiej.»

11. «partykuła używana, aby odpowiedzieć na pytanie rozstrzygnięcia, np. Kupiłeś sobie garnitur? – Nie.»

12. «partykuła używana, aby odrzucić sąd rozmówcy lub jego propozycję albo żeby odmówić spełnienia jego prośby lub polecenia, np. Zostań u nas na kolacji! – Nie, dziś nie mogę.»

13. «partykuła poprzedzająca korektę lub autokorektę tego, co zostało powiedziane wcześniej, np. Wrócę w niedzielę, nie, w poniedziałek.»

14. «partykuła używana z intonacją pytającą na końcu zdania twierdzącego, kiedy mówiący oczekuje aprobaty tego, co powiedział, np. Cieszysz się z tego, nie?»

15. «partykuła używana jako wypowiedzenie wykrzyknikowe dla wyrażenia emocji, zwykle na widok czegoś niespodziewanego, np. Nie! Przecież to mój kumpel ze szkoły!, lub w celu powstrzymania kogoś przed jakimś działaniem, np. Nie! Zostaw ją w spokoju.»