Od Persów do Orestei
Tematy swej twórczości czerpał głównie z eposu Homera i cyklu epicznego, jedynym wyjątkiem jest sztuka historyczna o wydarzeniach współczesnych — Persowie; najdawniejsza z zachowanych tragedii, wystawiona 472, opowiada o klęsce Persów pod Salaminą, przy czym akcja toczy się na dworze perskim, a więc wydarzenia są „oglądane” oczyma pokonanych; klęskę na Kserksesa I ściąga hybris (pycha, buta, właściwie: przekroczenie przez ludzi granic, które wytyczają bóstwa); sztuka jest też świadectwem historycznym, przynosi bowiem opis bitwy nakreślony piórem jej uczestnika, poety.
W 467 Ajschylos wystawił tetralogię tebańską: Láios, Oidípous, Siedmiu przeciw Tebom oraz dramat satyrowy Sphígx; zachowała się tragedia trzecia, opowiadająca o śmiertelnym, bratobójczym pojedynku synów Edypa — Eteoklesa i Polinika; nagromadzenie win rodu ściąga na jego przedstawicieli ducha zguby, Alastora.
Prawdopodobnie 463 Ajschylos wystawił tetralogię o Danaidach: Błagalnice, Aigýptioi, Danaídes oraz dramat satyrowy Amymṓnē; zachowała się tylko pierwsza sztuka, przedstawiająca chór 50 córek Danaosa, które chronią się u władcy Argos, Pelasgosa, przed pościgiem swych kuzynów Ajgyptiadów, mających je poślubić; konflikt w tej tragedii sprowadza się do alternatywy: czy Pelasgos (a właściwie Argos — Ajschylos przenosi w czasy mityczne instytucje demokratyczne własnej epoki) ma narazić kraj na wojnę, czy złamać święte prawo ochrony błagalników; sztuka ta do niedawna uchodziła za najstarszą z zachowanych ze względu na archaiczną formę (przewaga chóru).
W 458 Ajschylos wystawił jedyną zachowaną w całości trylogię tragiczną, Oresteję (dzieje Orestesa): Agamemnona, Ofiarnice (choefory, czyli składające płynną ofiarę), Eumenidy; tytuł całości dobrze odpowiada treści trylogii, choć Orestes pojawia się tylko w dwu ostatnich sztukach; w pierwszej powracający spod Troi Agamemnon zostaje zamordowany przez własną żonę Klitajmestrę i jej kochanka Egista, w drugiej powraca Orestes i z rozkazu boga, Apollina delfickiego, w pomście za krew ojca zabija matkę, co z kolei ściąga nań pościg bogiń zemsty, erynii, w trzeciej prześladowany przez nie bohater szuka schronienia w Delfach, po czym staje przed sądem areopagu w Atenach; prawo polis, miasta-państwa, triumfuje nad obyczajem rodowej zemsty, Orestes zostaje uniewinniony, a erynie są od tej pory czczone w Atenach jako eumenidy (boginie życzliwe).
Zaczyn prometeizmu
Autorstwo siódmej, zachowanej pod imieniem Ajschylosa tragedii — Prometeusz skowany — bywa kwestionowane ze względu na jej odmienność od pozostałej twórczości (idee, język, styl), choć istnieją świadectwa, iż taki dramat występował wśród dzieł poety i poprzedzał inną tragedię, Prometeusza wyzwolonego (wszystkie razem tworzyły wielką opowieść o walce starych i nowych bóstw, o ustaleniu porządku świata); tytan objawiał się jako nauczyciel ludzi, twórca cywilizacji, buntujący się przeciw tyranii Zeusa; ta właśnie tragedia po wiekach, niezgodnie zresztą z intencjami Ajschylosa, zaważyła najsilniej na rozwoju myśli o postępie, była zaczynem prometeizmu.
Tematyka tragedii
Na podstawie twórczości zaginionej, a zachowanej we fragmentach, można sobie wyrobić pewne pojęcie o 7 tetralogiach (przede wszystkim o Lykourgeía); pośród znalezisk papirusowych najważniejsze są fragmenty z Myrmidónes i dramatu satyrowego Diktyoulkoí [‘ciągnący sieci’].
Głównym tematem twórczości Ajschylosa jest cierpienie, zawinione przez ludzi, zsyłane przez bogów, przy czym kara nie dotyka tylko jednostki, lecz spada na ród i społeczeństwo; Ajschylos jest wyraźnie zwolennikiem nowej demokratycznej polis i jej urządzeń, stara się pogodzić tradycyjną moralność z ograniczającymi ramami demokratycznego ustroju; wierzy w przeznaczenie kierujące losami bogów i ludzi, przestrzega przed hybris, żąda umiaru w postępowaniu jednostki odpowiedzialnej za swe czyny.
Wielki starożytny innowator
Ajschylos jest właściwym twórcą tak dramatu, jak i teatru europejskiego, wielkim innowatorem, którego można porównać chyba tylko z W. Szekspirem; od widowiska z wciąż jeszcze przeważającymi pieśniami chóru i dialogami tegoż chóru z aktorem przeszedł w swej twórczości do spektaklu bardziej „aktorskiego”, on też miał wprowadzić drugiego aktora (obaj odgrywali po kilka ról, co było możliwe dzięki zastosowaniu w dramacie masek); akcja sztuk składających się na trylogie przebiegała wolno i majestatycznie, Ajschylos słynął z wielkich scen „milczących”, ale tworzył też sytuacje gwałtowne i pełne napięcia (słynny pościg erynii za Orestesem miał wywołać na widowni panikę); dbał o widowiskowość, monumentalne sceny zbiorowe, wspaniałe stroje aktorów i chóru, używał teatralnej machinerii (mēchanḗ unosząca postaci w powietrzu, ekkýklēma — „wytaczalnia”, na której wysuwano z budynku scenicznego zwłoki postaci), stosował efekty dźwiękowe i wizualne imitujące grzmoty i błyskawice. Akcję sztuk Ajschylosa charakteryzuje wzrost napięcia w obrębie trylogii jako jednej całości, powolne przygotowywanie widzów na oczekiwane rozwiązanie; sytuacja jest ważniejsza niż osoby, postaci sztuk są ledwie zarysowane, bardziej rozbudowanym indywidualnym charakterem jest może tylko Klitajmestra w Orestei; ogromne znaczenie ma chór, aktor zbiorowy, twórca nastroju, głosiciel prawd, które poeta chce przekazać widzom; styl i język sztuk jest podniosły, archaizowany, „homerycki”, ale Ajschylos nieraz też posługiwał się śmiałymi innowacjami (metafory, neologizmy); w układach pieśni chóru uderza wielkie bogactwo metryczne.
Poeta zdobył uznanie zarówno u współczesnych, jak i u potomnych; pod jego bezpośrednim wpływem pozostawali Sofokles i Eurypides, na dramaturgów nowożytnych oddziałał przez tragedie Seneki Młodszego; szczególne zainteresowanie budził w XVIII w., a następnie w okresie romantyzmu (G. Byron, P.B. Shelley, J. Keats), kiedy pod wpływem Prometeusza skowanego upowszechniło się pojęcie prometeizmu (obce samemu Ajschylosowi), przejęte również przez A. Mickiewicza, J. Słowackiego, C. Norwida i S. Wyspiańskiego. Pierwsze polski przekład tragedii Ajschylosa 1873 (Z. Węclewski), późniejsze m.in. J. Kasprowicza (1931) i S. Srebrnego (1954).