Niektóre orzeczenia Rady Języka Polskiego

Niektóre orzeczenia Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN
Od 1997 roku Rada Języka Polskiego, powołana przez Prezydium PAN, wydaje orzeczenia w sprawach ortografii i interpunkcji. Są one publikowane sukcesywnie w formie komunikatów w Poradniku Językowym i Języku Polskim, a także na internetowych stronach Rady.
Poniżej przedstawiamy niektóre orzeczenia Rady Języka Polskiego. Wiele z orzeczeń wcześniej publikowanych pominięto, ponieważ uważa się je już za obowiązujące od dłuższego czasu. Szanując przyzwyczajenia użytkowników polszczyzny, obok niektórych zapisów zalecanych przez Radę nadal przytaczamy w niniejszym słowniku zapisy dotychczasowe, podawane w starszych słownikach i do dziś będące w użyciu.
ORTOGRAFIA
1. Słowa wchodzące w skład nazw witryn i portali internetowych należy pisać wielką literą, z wyjątkiem spójników i przyimków, występujących wewnątrz tych nazw, np. Portal Miłośników Fortyfikacji, Polski Portal Astronomiczny, Nasza Klasa, Wiedza i Edukacja, Porady na Zdrowie.
2. W tytułach — odmiennych i nieodmiennych — czasopism i cykli wydawniczych oraz w nazwach wydawnictw seryjnych piszemy wielką literą wszystkie wyrazy (z wyjątkiem przyimków i spójników występujących wewnątrz tych nazw), np. Gazeta Wyborcza, Tygodnik Powszechny, Język Artystyczny, To i Owo, Biblioteka Wiedzy o Prasie, Typy Broni i Uzbrojenia, Listy z Teatru, Mówią Wieki, Po Prostu, A To Polska Właśnie. Wcześniej obowiązywała zasada, aby w taki sposób zapisywać tylko tytuły odmienne.
3. Podtytuły czasopism oraz tytuły jednorazowych dodatków do pism pisze się tak jak tytuły książek: wielką literą pisze się tylko człon pierwszy, pozostałe człony — małą literą. W tytułach stałych dodatków wszystkie człony oprócz spójników i przyimków pisze się wielką literą.Podtytułem jest formuła następująca każdorazowo po tytule czasopisma, umieszczona na jego stronie tytułowej (w zależności od układu graficznego — np. za tytułem albo właśnie pod nim). Piszemy zatem: Tele Tydzień. Popularny magazyn telewizyjny, Tele Świat. Magazyn telewizyjny, Cogito. Szkoła — matura — studia — życie.Stały dodatek ma własną numerację, ukazuje się regularnie, w terminie znanym czytelnikom. Przykładowe stałe dodatki to Niezbędnik Inteligenta (dodatek tygodnika Polityka) oraz Kujon Polski czy Duży Format (dodatki Gazety Wyborczej).Jednorazowy dodatek jest okazjonalny, nie ma numeracji, a jego wydanie łączy się z jakimś wydarzeniem, a nie konkretnym terminem. Takim dodatkiem jest np. Książeczka pierwszej pomocy (dodatek do Polityki).
4. Potoczne jednowyrazowe nazwy ośrodków dydaktycznych (przedszkoli, szkół i uczelni, bibliotek i in.) należy zapisywać od wielkiej litery — w cudzysłowie lub bez cudzysłowu, np.:
● Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna — „Filmówka” lub Filmówka;
● II Liceum Ogólnokształcące im. Jana Śniadeckiego — „Śniadek” lub Śniadek;
● V Liceum Ogólnokształcące im. Księcia Józefa Poniatowskiego — „Poniatówka” lub Poniatówka;
● X Liceum Ogólnokształcące im. Królowej Jadwigi — „Królówka” lub Królówka;
● Biblioteka Jagiellońska — „Jagiellonka” lub Jagiellonka.
5. Ustalono dwojaką pisownię przypadków zależnych wyrazów zakończonych literą -x (skrótowce, imiona, nazwiska, nazwy geograficzne, wyrazy pospolite): albo w miejsce końcowego -x- należy pisać -ks-, albo pozostawić w zapisie tematyczne -x-, np. HortexHorteksu, Horteksowi, Horteksie albo Hortexu, Hortexowi, Hortexie; Max (von Sydow) — Maksa albo Maxa (von Sydowa); Hendrix — z (Jimim) Hendriksem albo Hendrixem; Halifax (miasto) — do Halifaksu albo Halifaxu; cardox (lek) — o cardoksie albo cardoxie, zob. [27], [228].
6. Połączenie cząstki -lecie i cyfr rzymskich można stosować do zapisu złożeń powstałych od rzeczownika z liczebnikiem wtedy, gdy liczebnik nie jest większy niż 39, a więc jeśli do zapisu nie trzeba użyć cyfr rzymskich oznaczonych znakami L, C, D, M. Można napisać np. XXXIX-lecie, ale nie XL-lecie.
7. Pisownia inicjałów:
7.1. Początkowe litery imienia i nazwiska, zakończone kropką, tworzą inicjały.
7.2. Z dwuznaków literowych rz, sz, cz i trójznaku dzi oznaczających jedną głoskę pozostawia się w inicjałach tylko pierwszą literę — zgodnie z ogólnymi zasadami pisowni skrótowców. Poprawny zapis to zatem: R. (np. Rzymowski, Rzepka), S. (np. Szymon, Szczepan, Szymański, Szymonowicz), C. (np. Czesław, Czesława, Czcibor), D. (np. Dzierżysław, Dzierżysława, Dziarski, Dziekan).
7.3. Zawsze zachowuje się w inicjałach (podobnie jak w skrótowcach) dwuznak Ch., zarówno w wyrazach rodzimych, w których oznacza głoskę ch, jak i w wyrazach obcych, zaczynających się od innych głosek (np. sz, cz, k). Poprawny zapis to zatem: Ch. (np. Chrystian, Chryzostom, Chwalibóg; Chudy, Choma, Cholewa; francuski i angielski Charles, angielski Christopher).
7.4. W inicjałach imion i nazwisk dwu- i wieloczłonowych pomija się łącznik (podobnie jak w skrótowcach). Poprawny zapis zatem to np.: T.D.M. (Tadeusz Dołęga-Mostowicz), Z.K.S. (Zofia Kossak-Szczucka).
8. Wprowadzono zasadniczo łączną pisownię imiesłowów przymiotnikowych (czynnych i biernych) niezależnie od tego, czy użyte są w znaczeniu przymiotnikowym, czy czasownikowym. Rozdzielną pisownię imiesłowów użytych czasownikowo uznano jednak nadal za dopuszczalną. Szczegóły — zob. artykuł [168] Zasad pisowni i interpunkcji.
9. Poprawny skrót tytułu Dziennik Ustaw / Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej to DzU albo Dz.U. Jeśli skrótu wymaga szczegółowy zapis miejsca umieszczenia aktu prawnego, zapis ten należy skrócić według wzoru: DzU /Dz.U. (RP) nr 15, poz. 30, z późn. zm.
10. Pisownia pojedynczych wyrazów i wyrażeń:
10.1. Uznano, że wyrazy kosmos oraz wszechświat można w liczbie pojedynczej zapisywać obocznie: małą lub wielką literą: kosmos a. Kosmos, wszechświat a. Wszechświat; w liczbie mnogiej oba słowa należy zapisywać małą literą: kosmosy, wszechświaty.
10.2. W arabskich nazwach własnych typu Al-Kaida [wymowa: al-ka-i-da], Al-Dżazira zapisujemy rodzajnik wielką literą i z łącznikiem. Więcej o pisowni takich nazw zob. [235].
10.3. Pisownia wielką lub małą literą nazw mieszkańców typu Zabużanin, Kresowianin uzależniona jest od znaczenia wyrazów podstawowych: kresowianin to mieszkaniec kresów ('pogranicza'), KresowianinKresów (Wschodnich) ('wschodniej części dawnej Polski'). Ponieważ rzeczownik Zabuże ma właściwie takie samo znaczenie jak Kresy (Wschodnie), nazwę mieszkańca tych terenów powinno się pisać od wielkiej litery: Zabużanin, Zabużanka, tak jak Kresowianin, Kresowianka. Jeżeli chodzi zaś o pisownię nazwy mieszkańca miejscowości Zabuże, to oczywiście obowiązuje tu mała litera: zabużanin, zabużanka. Pisownia od wielkiej litery będzie obowiązywać również w nazwach mieszkańców (w słownikach jeszcze nierejestrowanych) innych terenów geograficznych czy też jednostek administracyjnych, tworzonych np. od podstaw: Naddniestrze (które formalnie nie jest jednostką administracyjną), Naddnieprze, Zaolzie.
10.4. W nazwach typu Dumas ojciec, Dumas syn, Strauss starszy, Strauss młodszy, Paweł junior, Paweł senior itp. człony podrzędne powinny być zapisywane małą literą. Wyjątek stanowią połączenia tradycyjne, zwłaszcza dotyczące postaci starożytnych, np. Pliniusz Starszy.
11. Niemieckie litery: ü, ö, ä można w tekstach polskich pozostawiać bez zmian lub zapisywać jako ue, oe, ae.
12. Niemiecką literę ß w tekstach polskich oddaje się przez ss. W uzasadnionych przypadkach można jednak pozostać przy zapisie ß.
13. W pisowni nazw miejscowości (lub ich części) składających się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych stosuje się łącznik, np. Konstancin-Jeziorna, Busko-Zdrój, Katowice-Bogucice, zob. [184].
INTERPUNKCJA
W zwrocie imiesłowowym, niezależnie od tego, czy imiesłowy na -ąc, -łszy, -wszy mają określenia czy też są bez określeń, imiesłowy te zaleca się oddzielać lub wydzielać przecinkiem. Dawniej obowiązywała zasada oddzielania lub wydzielania tylko tych zwrotów imiesłowowych, które miały określenia. Obecnie radzi się stawiać przecinki zarówno w zdaniach z określeniami imiesłowu: Przeskoczywszy rów, znalazł się już na swoim polu. Uczniowie, słuchając napomnień, spoglądali na siebie z zakłopotaniem, jak i w zdaniach bez określeń imiesłowu: Podsumowując, stwierdził, że referaty przyniosły istotne wyniki. Obudziwszy się, o niczym już nie pamiętał. Przyjęcie takiej zasady pozwala uniknąć wątpliwości, czy imiesłów w danym tekście wymaga oddzielania przecinkiem, ponieważ jest równoważnikiem zdania, czy nie powinien być oddzielany lub wydzielany, ponieważ jest tylko okolicznikiem.
 
Dodatki
Pozostałe:
 
 
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego