[182] 46.13. Przed przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi

46.13. [182] Przed przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi
Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia piszemy rozdzielnie przed przymiotnikami i imiesłowami przymiotnikowymi wtedy, kiedy:
a) partykuła nie jest nie tylko zaprzeczeniem, ale też wprowadza przeciwstawienie:
nie czarne, ale białe;
nie dobry wybieg, lecz wprost idealny;
nie rozpiłowany, tylko rozcięty.
b) partykuła nie, występująca między identycznymi formami, tworzy wyrażenia uogólniające lub wskazujące na niepewność co do opisywanego obiektu:
Samochód stary nie stary, najważniejsze, że jeszcze na chodzie.
Skąd pochodzi ten znajomy nie znajomy jegomość?
c) partykuła nie konfrontuje dwa przymiotniki bądź imiesłowy przymiotnikowe, w celu wyrażenia opinii, że
– zaprzeczany przymiotnik bądź imiesłów przymiotnikowy jest w swej treści wyolbrzymiony lub nieprawdziwy, a rzeczywistości odpowiada cecha pierwszego przymiotnika bądź imiesłowu przymiotnikowego, np.
Sytuacja jest zła, ale nie beznadziejna.
Jest oszczędny, ale nie skąpy.
Wyszedł z opresji mocno poturbowany, lecz nie pokonany.
Drink wstrząśnięty, ale nie zmieszany.
– zaprzeczany przymiotnik bądź imiesłów przymiotnikowy nie stanowi uzupełnienia treści członu pierwszego, jak mogłoby się wydawać, a rzeczywistości odpowiada treść tylko pierwszego przymiotnika bądź imiesłowu przymiotnikowego, np.
Była wysoka, lecz nie szczupła.
Wykład był długi, ale nie nudny.
d) partykuła nie występuje po przysłówkach bynajmniej i wcale dla podkreślenia prawdziwości sądu – wbrew przypuszczeniom, że mogłoby być inaczej:
Urzędniczka, bynajmniej nie opryskliwa, szybko mnie obsłużyła.
Wcale nie śmieszny ten żart.
e) są one poprzedzone wyrażeniem gdyby nie (= gdyby nie zaszła taka okoliczność, to...), jeszcze nie (= coś jeszcze trwa, jeszcze nie ustał jakiś proces, cecha), już nie (= coś już się zmieniło, jakiś proces, cecha ustały), nawet nie (= rozczarowanie lub zdziwienie), czyż nie (= wprowadza pytania retoryczne), np.
Gdyby nie szybka reakcja ratownika, dziecko by utonęło.
Termin minął, a rachunki jeszcze nie opłacone.
Wyraz jeszcze nie notowany w słownikach, choć już używany.
Mistrz już nie doskonały – popełnił dziesięć niewymuszonych błędów.
Wszyscy myśleli, że wyrazi skruchę, a tu nawet nie zdawkowe „przepraszam”.
Czyż nie piękne to?
Te same reguły odnoszą się także do pisowni partykuły nie z przysłówkami odprzymiotnikowymi – zob. 46.10.
O łącznej pisowni nie z przymiotnikami – zob. 45.2.
f) oba zaprzeczone przymiotniki lub imiesłowy przymiotnikowe wyrażają cechę pośrednią, np.
Kandydat już nie młody, ale jeszcze nie stary.
Potok nie szeroki wprawdzie, ale też i nie wąski.
 
 
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego