rosnące i powiększające się różnice w kulturze i mentalności spowodowały rozwój odrębnych narodów: białoruskiego i ukraińskiego na zachodzie, rosyjskiego na północnym wschodzie. Dzieje tych dwóch pierwszych narodów (jeszcze między sobą słabo zróżnicowanych) stanowią od tej pory odrębny temat. W dalszym ciągu zajmować się będziemy rozwojem narodu rosyjskiego i jego państwowości. <br><br>Jak już wspomniano, także Ruś północna nie stanowiła całości. O ile księstwa dawnego Zalesia znalazły się pod bezpośrednim uciskiem Tatarów, to Ruś nowogrodzko-pskowska, która zdołała się uchronić przed najazdem, kontynuowała bez większych przeszkód rozwijanie swych specyficznych cech ustrojowych, zapoczątkowanych w XI-XII wieku. Warto przyjrzeć im się bliżej, ponieważ stanowią one