to, z jednej strony, szeroko rozbudowana sieć dużych, ogólnopolskich zrzeszeń, z drugiej zaś, lokalne organizacje, powstające w wyniku czysto oddolnych inicjatyw. Do najważniejszych należały stowarzyszenia zajmujące się działalnością oświatowo-wychowawczą, a wśród nich: Towarzystwo Czytelni Ludowych - działające głównie na obszarach zachodniej Polski, Towarzystwo Szkoły Ludowej - widoczne w Galicji, oraz Polska Macierz Szkolna (PMS).<br><br>Koła PMS znajdowały się w całym kraju, a nawet poza jego granicami (Zaolzie, Gdańsk), ale szczególnie intensywną działalność rozwinęły na Kresach Wschodnich.<br>Macierz prowadziła ochronki, szkoły podstawowe, ogólnokształcące, zawodowe, w tym handlowe i rzemieślnicze. Zakładała też szkoły dokształcające dla nauczycieli i własne internaty. Na terenie całego kraju funkcjonowało