wielokroć, że nie wyskoczyliśmy z bagna; mamy twardą glebę pod stopami"</>. Gail Sheehy, autorka cennej biografii Gorbaczowa, próbowała wyjaśnić dualizm myśli i uczuć swego bohatera Orwellowską koncepcją "świadomości rozdwojonej", będącej typowym produktem radzieckiego totalitaryzmu. Nie wystaarcza to jednak, aby adekwatnie wyjaśnić przypadek Gorbaczowa: kategoria "rozdwojonej świadomości" jest zbyt szeroka, natomiast Orwellowskie pojęcie podwójnego myślenia jest zbyt wąskie, sugerujące rodzaj zniewolenia umysłowego, którego trudno dopatrzeć się w myśli Gorbaczowa. W przeciwieństwie do komunistów z pokolenia Bucharina, Gorbaczow nie był więźniem ideologii komunistycznej. Nie mówił, że nie potrafi wyrzec się komunistycznych dogmatów; mówił tylko, że nie potrafi wyrzec się niezliczonych rzesz ludzi radzieckich