punkt orientacji. Zwątpił nawet w siebie samego, w sens życia, a w końcu i w istnienie jakiejkolwiek zasady, według której mógłby postępować. Zarówno bezradność, jak zwątpienie paraliżują życie i żeby żyć, człowiek musi uciec od wolności". Determinizm - teoria, która budzi wiarę, że człowiek nie jest wolny - nie jest, jak widać, alternatywą teorii wolności, ponieważ przyjęcie determinizmu samo jest rezultatem wolnej decyzji. Człowiek wybrał brak wolności i jego wybór świadczy przeciwko niemu. Przyjąć determinizm to uciec w samozakłamanie. Tak zatem pierwszoplanowym pytaniem filozofii nie jest dziś pytanie, po której stronie jest racja: po stronie determinizmu czy indeterminizmu. Pytaniem kluczowym jest pytanie esencjalne