diecezje. Nie znaczy to wcale, aby Kościół jako całość oraz instytucja nie czuł się odpowiedzialny za "nawrócenie" wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej. Nie przyniosło to jednak dobrych rezultatów, skoro zaowocowało z jednej strony zwycięstwem kontrreformacji, którego nie sposób uznać za zjawisko wyłącznie pozytywne, z drugiej zaś uchwaleniem#wbrew woli większości prawosławnych#unii brzeskiej (1596). Przyniosła ona wzrost antagonizmów religijnych, a obrona tak zwanych dyzunitów posłużyła za ideologiczny sztandar dość obojętnemu przedtem dla spraw wyznaniowych kozactwu. O ile w XVI wieku różnowiercza elita sejmowa czuła się odpowiedzialna za losy całego państwa, to w następnym stuleciu rządzący nim katolicy zaczęli uważać dysydentów za uciążliwych obywateli