zbiorowej pamięci. Zrozumiemy też, że radykalizm społeczny romantyzmu polskiego wynikał bardziej z tradycyjnej koncepcji praw obywatelskich niż ulegania wpływom ruchów socjalistycznych w XIX stuleciu. To przecież Konstytucja 3-go Maja, a nie manifest Komunistyczny, stanowiła punkt odniesienia dla romantycznej myśli społecznej. Stąd też tak silny kult wolności, będący jednocześnie, o czym nie zawsze się u nas pamięta, kultem praw. Dopiero w tym ujęciu warto interpretować romantyczne zrywy powstańcze. I można w tej chwili zauważyć, że najnowsze badania tego okresu dość wyraźnie zmierzają w tym właśnie kierunku. Te właśnie tendencje widać zarówno w fundamentalnej monografii Marii Janion i Marii Żmigrodzkiej "Romantyzm i historia