i nierealność jest niemal fizycznie wyczuwalna. O tej sytuacji moralnie czystej, (chciałoby się powiedzieć, w duchu Sołżenicyna, na dnie wypalonych do końca iluzji), kiedy już nikogo z ludzi uczciwych nie kusi zawieranie "paktu z diabłem" - opowiedział w swym referacie Adam Michnik, przedstawiając koncepcję opozycji demokratycznej w Polsce, którą nazwał nowym ewolucjonizmem. Ewolucjonizmem - bo <page nr=9> myśleć można o długotrwałych i powolnych przemianach, a nie o gwałtownym wybuchu. Nowym - by odróżnić go stanowczo od dwóch koncepcji ewolucyjnych przemian systemu, narodzonych w okresie Października: katolickiego neopozytywizmu i marksistowskiego rewizjonizmu. Obie te koncepcje, których zasług dla społeczeństwa nie omieszkał Michnik wyraźnie podkreślić, były programem przemian zaadresowanym