nazywamy światem komunistycznym. Według wszelkiego prawdopodobieństwa przez najbliższe kilkadziesiąt lat będzie to główny dylemat tego świata,. nasuwający problemy nie tylko analityczne, lecz również praktyczne. Abstrahując od czystego prognozowania, dylemat ów aż się prosi o zachodnią strategię, rozmyślnie zaplanowaną w celu zwiększenia szans postkomunistycznego przejścia do demokracji. Ogólnie mówiąc, w następstwie fiaska komunizmu reżymy komunistyczne mają przed sobą dwie fundamentalne, długofalowe alternatywy. Pierwsza, to przekształcenie się w społeczeństwa o rozszerzającym się wciąż pluralizmie. Wymagałoby to początkowo tworzenia mieszanych, w rozmaitych proporcjach, państwowo-prywatnych sektorów gospodarczych, legitymizowanych coraz wyraźniej socjaldemokratyczną frazeologią, co dałoby w niektórych przypadkach ewentualny punkt wyjścia dla opartego na masach