świadectwem spłacali dług wobec tych, co nie ocaleli. Doświadczenie stanu wojennego nie dorównało na szczęście wcześniejszym kataklizmom i wyłonione przez nie osobiste zapisy nie mogły odegrać roli znanej z literackiej przeszłości, nie mogły sprostać zastanym zasobom świadectw, mogły stać się, co najwyżej, ich skromnym uzupełnieniem.<br> Trudno powiedzieć: czy, kiedy i na ile zdano sobie z tego sprawę. Kiedy Andrzej Szczypiorski uświadomił sobie, że nie można przeżyć problematyki narzuconej przez wprowadzenie stanu wojennego bez odwołania się do historii, przestał prowadzić swoje notatniki i odrodził się jako powieściopisarz problematyki wojennej i tuż powojennej. Nie przekładał dokumentu na literaturę (pomińmy na razie ich format); prozę