czasów". Ale na ofiarę więźniów Auschwitz patrzymy również w perspektywie teologicznej, czyli szerszej i dalszej, zarówno w wymiarze ogólnoludzkim, jak i indywidualnym. Golgota jest przecież miejscem zamordowania Zbawiciela ludzkości, ale widzimy ją dzisiaj z perspektywy Wielkiejnocy i Zmartwychwstania. I z tej samej perspektywy patrzymy na ofiarę wszystkich ludzi zamordowanych w oświęcimskim obozie. Ale nawet i w bardziej historycznej perspektywie dostrzec trzeba, że ta ofiara nie była całkowicie daremna. Napoleon kiedyś powiedział, że dwie siły kształtują bieg historii: siła miecza i siła ducha, ale na dłuższą metę ta druga zawsze zwycięża. Napoleon nie był naiwnym idealistą, nie był też teologiem. Był genialnym