i nie rozum powołują na najwyższego sędziego spraw ziemskich i nadziemskich. Nowym władcą jest wola - "wola mocy" (Nietzsche), "wola wierzenia" (James) - pierwiastki z dziedziny już nie poznania, ale czynu. Gide, stawiając za Nietzschem pytanie: Co może człowiek? - występuje jako zamiłowany badacz działań ludzkich. Idee interesują go tylko jako odpowiedniki pewnych postaw, całą jego troską jest, by oddać wiernie związki pomiędzy działaniem i ideą wytwarzaną przez działanie. Idee jednak, a więc ta strona człowieka, którą da się ująć myślowo - to drobna zaledwie cząstka. Prawdziwszą częścią duszy ludzkiej są oceany woli i namiętności, tajemnicze X, które czasem wyraża się w odruchach, gestach, bezsensownych