zaczyna się rozpowszechniać kontrolowanie urodzin, czego symptomem jest spadek stopy urodzin (1911) do 38 dla Królestwa, a do 27 dla Warszawy. Tymczasem w drugiej połowie XIXw. w Poznańskiem śmiertelność spadła z 34 do 24; w Galicji z 37 do 25; w Królestwie z 38 do ok. 20. Przeciwwagę coraz szybszego przyrostu naturalnego stanowiła emigracja zarobkowa ( 174). Dotknęła ona zabór pruski wcześniej i w silniejszym stopniu niż Królestwo i Galicję.<br>Dlatego też w Poznańskiem faktyczne zaludnienie wzrosło pomiędzy 1850 a 1910 r. o 61%, w Galicji o 85%, w Królestwie zaś o 173%.<br><br>Zmiany w stanie zaludnienia ziem polskich nie pokrywały się