sytuacji nasuwa się pytanie, czy istnieje specyficzna odmiana gatunkowa publicystyki, odmiana, która, w odróżnieniu od innych gatunków przygodnie podejmujących funkcje kształtowania opinii, byłaby z natury swej i tradycji powołana do bezpośredniego angażowania sztuki słowa w aktualności życia społecznego. Otóż w epoce renesansu czy szerzej: w epokach poprzedzających narodziny dziennikarstwa właściwą publicystyce odmianą gatunkową była mowa.<br>Mowa jest gatunkiem w skrupulatny i normatywny sposób opisanym w podręcznikach wymowy, czyli retoryki. Najsławniejsza z greckich - Retoryka Arystotelesa oraz łacińskie Rhetorica ad Herennium (I w. przed n.e.), Cycerona De oratore i Kwintyliana Institutio oratoria (por. rozdz. I), znane w średniowieczu, a na nowo odczytane