kierownictwo PPR/PZPR wykorzystywało posiadany margines wolności. Badania nad pierwszymi latami powojennymi są na tyle zaawansowane, że można stwierdzić, iż PPR z własnej inicjatywy budowała system monopartyjny i zwężała ramy wolności. Naciski Stalina niewątpliwie istniały, ale to przywódcy PPR od razu potraktowali Mikołajczyka jako wroga, z którym możliwe są tylko taktyczne kompromisy, ale który nie może być traktowany jako partner. Tym bardziej dotyczyło to innych, słabszych, czy też bardziej prawicowych sił politycznych. Rządzący Polską komuniści z własnej bowiem woli, a nie w wyniku nacisku zewnętrznego, pragnęli budować system wzorowany na radzieckim. Narzuconą im przez okoliczności i dyspozycję Stalina formułę wielopartyjnej "demokracji