ku Morzu Czarnemu (tzw. droga od Waregów do Greków) albo na drogę, którą przez Wołgę i Morze Kaspijskie wędrowano do Bagdadu i miast irańskich. Obydwa te szlaki penetrowane były przez kupców arabskich; szlak wołżański pozostawał pod kontrolą tureckich Bułgarów i Chazarów, którzy interesowali się również drogą dnieprową i narzucili swe zwierzchnictwo Polanom, Drewlanom i Siewierzanom. W najważniejszych punktach owych dróg powstawały miasta, w których przejezdni kupcy znajdowali zaopatrzenie w żywność, wchodzili w kontakty z miejscową ludnością i nabywali jej produkty, głównie futra, wosk i miód. Tak powstały na szlaku dnieprowym Kijów i Nowogród. <br><br> Niebawem zaczęli pojawiać się na szlakach rzecznych wschodniej