i kulturalnego Rusi. Odcinając ją od związków z Europą, panowanie mongolskie narzuciło Rusi wiele obcych jej dotychczas cech w dziedzinie kultury, administracji i życia politycznego. Oderwania od Zachodu nie mogły zrównoważyć podtrzymywane (choć z mniejszą intensywnością) kontakty ze światem bizantyńskim, który w wyniku czwartej krucjaty (1204 r.) i panowania zachodnich łacinników w Konstantynopolu doznał nieodwracalnej katastrofy i stracił siłę kulturowej ekspansji. Zniszczona, spalona i ujarzmiona Ruś, pozbawiona znacznej części ludności, wymordowanej lub wygnanej w głąb Azji, została sam na sam z okrutnym najeźdźcą. Stosował on systematycznie terror, zarówno wobec mas ludności, utrzymywanej w ryzach ponawianymi wyprawami karno-rabunkowymi, jak wobec klas