przyszedł w XVI w. W 1517 r. Marcin Luter (1483-1546) przybił na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze swoich 95 tez o odpustach. Wystąpienie Lutra początkowo mieściło się lub mogło się zmieścić w ramach typowej dla życia uniwersytecko-kościelnego dysputy. Luter twierdził, że praktyka odpustowa jest nadużyciem praw Kościoła, że Kościół na ziemi nie może wymazać przyszłych kar czyśćcowych za cenę "uczynków" wiernego, uczynków, których niemałą częścią były świadczenia pieniężne. Wystąpienie to jednak poważnie zaniepokoiło kurię rzymską. Papież, upewniwszy się, że cesarz Karol V poprze go przeciw Lutrowi, wydał potępiającą bullę Exsurge Domine (zaczynającą się od słów: <q>Powstań, Panie i osądź