w. podbili Półwysep Iberyjski, powstały odrębne królestwa chrześcijańskie. Francja, już w IX w., podzieliła się na dzielnice obejmujące znaczne połacie kraju, a jej władcy, będący formalnie lennikami króla, faktycznie cieszyli się dużą niezależnością. Cesarstwo niemieckie składało się z wielu księstw, podległych władzy zwierzchniej cesarza, i dlatego nazywa się je także Rzeszą niemiecką.<br><br>Tendencje odśrodkowe zaznaczyły się również w Czechach i na Węgrzech. Do rozbicia dzielnicowego doszło w połowie XI w. na Rusi Kijowskiej, mimo że przeżywała ona wtedy czasy swojej świetności. Podzielił ją między synów Jarosław Mądry, ustanawiając władcę Kijowa księciem zwierzchnim. Walki i częste zmiany na tronie doprowadziły w końcu stolicę