braku praworządności i wreszcie monopolu politycznym zarówno w dziedzinie masowych środków przekazu, jak w życiu gospodarczym - dzięki temu wszystkiemu znacznie wyraźniejszy stał się związek między systemem wielopartyjnym i gospodarką rynkową a demokracją. Pluralizm uważa się dziś powszechnie za antidotum na totalitaryzm. Rezultatem tego jest rozpowszechniona obecnie nawet w państwach komunistycznych akceptacja tezy, że komunizm demokratyczny to oksymoron.<br> Aktywne propagowanie praw człowieka dostarcza także moralnego uzasadnienia dla bezpośredniej kampanii demokratycznej mającej kształtować coraz bardziej niezależne i politycznie nieustępliwe społeczeństwa obywatelskie w istniejących dziś reżymach komunistycznych. Narodziny autonomicznego społeczeństwa obywatelskiego są punktem wyjścia dla ostatecznego wyzwolenia się społeczeństwa spod władzy komunistów. Już teraz