religijne, postawę filozoficzno-moralną oraz poglądy społeczne i historiozoficzne, o mocno i sugestywnie wyeksponowanym &#150; szczególnie w pieśni czwartej &#150; wątku osobistym, jest punktem centralnym i zarazem ostatecznym układem odniesienia dla całej struktury poematu.<br> Nadrzędne przesłanie Ziemiaństwa różnie bywało odczytywane przez historyków literatury. Z reguły zgadzano się, że jest to apologia czy wręcz &#132;teodycea" pracy, rozumianej jako niezbywalny warunek i jednocześnie najważniejsze źródło ludzkiej cywilizacji i kultury (K. Wojciechowski, R. Pilat, M.Jastrun, T. Kostkiewiczowa, A. Witkowska, R. Przybylski). Już jednak teza o narodowym charakterze utworu budziła i budzi nadal kontrowersje. Jedni z badaczy uważają Ziemiaństwo za &#132;epifanię polskości