do 120 tys. pomiędzy 1864 a 1880 r. Dwie trzecie tej ostatniej liczby stanowił już proletariat wielkoprzemysłowy. Dopływała do niego ludność z tych samych, co dawniej źródeł: z rzemiosła, ze wsi, zza kordonu. Wraz z upływem czasu coraz większy procent narybku robotniczego przypadał na przybyszów ze wsi. Mnożąca się szybko biedota, której kurczył się grunt pod nogami w następstwie działów rodzinnych, w fabryce właśnie szukała poprawy losu. Liczni wyrobnicy wiejscy wędrowali też z wiosną do miast, do przemysłu budowlanego, jesienią odpływali, by szukać pracy w cukrowniach. Przemysł łódzki ściągał nadal z Niemiec niewielkie grupy majstrów i innych specjalistów. Do Zagłębia Dąbrowskiego