obowiązujący w edykcie Rotariego i w Prawie Sasów zwyczaj brania odwetu na współrodowcach zabójcy. Wydaje się, że państwo i Kościół zdołały najpierw zapewnić okupowi pierwszeństwo przed zemstą, a potem dopiero przyszła kolej na indywidualizację wróżdy50. Normy prawa zwyczajowego stanowiły część tradycyjnej kultury i niełatwo ustępowały pod administracyjnym naciskiem. Pergamin był cierpliwy. W życiu jednak skuteczne rugowanie wróżdy wobec całego rodu zabójcy stawało się możliwe w miarę, jak wyobrażenie o zbiorowym podmiocie moralnym ustępowało pola pojęciu indywidualnej winy. Był to długi proces, a na końcu drogi znajdowała się maksyma zapisana przed połową VII w. w wizygockiej Liber Iudiciorum (Księdze sądów): "że ten