przegrało nie tylko Południe Europy, ale i jej Wschód. Podróż w tamtym kierunku, to jakby się cofać w stadiach rozwoju. Im dalej na wschód od Łaby, tym gorzej z przemysłem. To rezultat podziału, jaki dokonywał się w XVI w. w Europie (jego ofiarą padła i Polska). Ta część Europy przez długie lata miała być spichlerzem i pastwiskiem miast Zachodu. Ale pojawienie się tanich zbóż oraz archaiczna struktura społeczna - szlachta, pańszczyzna, brak drobnych konsumentów - doprowadziły Wschód do zastoju. Z Europą przegrało też Imperium Osmańskie. Swój szczyt islam przeżył w XII w., a od XVII w. zaczął staczać się do zaścianka. Imperium cierpiało