odegrała ważną rolę polityczną.<br>Rolnictwo europejskie przechodziło więc ciężki kryzys, który dotykał zarówno większą własność ziemską, jak i chłopów. Francja i Niemcy broniły się wprowadzeniem cel ochronnych na płody rolne, Anglia natomiast utrzymywała wolny handel, sprowadzała coraz więcej żywności z krajów zamorskich i nie przeciwdziałała upadkowi własnego rolnictwa. W ciągu dziesięciolecia 1876­1885 powierzchnia ziemi uprawnej w Anglii skurczyła się o 28%. Masy robotników rolnych powędrowały do kopalń i do fabryk w miastach lub za ocean.<br>Międzynarodowe kongresy rolnicze, zwoływane począwszy od 1889 r., dyskutowały sprawę międzynarodowego układu zbożowego, unii celnej europejskiej czy środkowoeuropejskiej. Projekty takiej unii wyszły najpierw ze strony