znalazło pionierski i dojrzały wyraz (od Borowskiego do Nałkowskiej). Następnie z totalitaryzmem typu bolszewickiego, z rosyjskim komunizmem. Rozprawa z nim nie przyszła łatwo, gdyż był on zjawiskiem zwodniczym, przewrotnie się maskującym, posługującym się uniwersalną ideą socjalizmu, mającą w Polsce swe tradycje i istotne zastosowania. Światowa literatura antykomunistyczna była zapewne bardziej efektowna i chwytliwa (Orwell, Koestler). Odkrywczość polskiej literatury polegała na tym, że dotarła ona do sedna rosyjskiego komunizmu (łagry) i zdemaskowała go w codziennym zastosowaniu (od Innego świata Herlinga-Grudzińskiego po Nierzeczywistość Brandysa).<br>Wbrew stałemu nadciśnieniu politycznemu, literatura nasza nie dała się zredukować do polityki. Widać to szczególnie wyraźnie w pisarstwie