zgromadzeń zakonnych, w większości żeńskich, nastawionych niemal wyłącznie na pracę społeczną, oświatową, charytatywną, szpitalną. W zaborze rosyjskim zgromadzenia te działały w sposób zakonspirowany jako tzw. skrytki, włączając się na wsi i w mieście do różnego rodzaju poczynań "organicznych".<br>Powodzenie zakonów żeńskich to tylko jeden z ubocznych przejawów znacznie szerszego zjawiska - emancypacji kobiety. Ruina wielu fortun ziemiańskich i rozwarstwienie się wsi - oto dwa procesy, które zmuszały kobietę do szukania pracy, a więc do samodzielności, poza domem rodzinnym. Kobieta z ludu spotykała się na tej drodze z wyzyskiem ostrzejszym jeszcze w porównaniu do robotnika. Kobieta z inteligencji miała do przezwyciężenia brak przygotowania zawodowego