i dygnitarzy rosyjskich posiadłościami z dóbr narodowych. Począwszy od 1841 r. chłopów w donacjach tych przenoszono <br>na czynsz, urządzając im duże, samowystarczalne gospodarstwa. Na tej samej zasadzie czynszowano następnie resztę dóbr narodowych. Akcja ta ciągnęła się parę dziesięcioleci.<br>Polepszyła ona warunki bytu - chociaż bez tytułu własności - niewielkiej tylko części zamożnych gospodarzy.<br>Za przykładem rządu, a po części też pod naciskiem samych chłopów, podejmowali podobne operacje niektórzy właściciele prywatni, zwłaszcza w zachodniej części kraju. Kontynuowano również dawną praktykę kolonizacji, osadzając nowych przybyszów - w dużym procencie Niemców - na pustkach lub karczowiskach. Dziedzic zastrzegał sobie przy tym niewielką ilość robocizny, władzę nad gminą i