nie damy na koniec uzdy i lejców i nie będziemy nimi poszóstno jeździć od jednego bieguna świata do drugiego, po wodzie i w wodzie" (Piotr Świtkowski, 1783).<br>Rozczarowania były potem szczególnie dotkliwe. Przeżywali je zwłaszcza wyznawcy wszelkich utopii rewolucyjnych, ponieważ te &lt;page nr=29&gt; obiecywały dosłownie wszystko: od całkowitej przebudowy ludzkiego charakteru, po gruntowną w razie potrzeby zmianę naturalnego środowiska: meliorację klimatu oraz odwrócenie biegu rzek.<br>Ale przecież i wrogi wszelkiemu radykalizmowi, ultrakonserwatywny "Times" w 1880 roku pisał: "Dobiega końca stulecie, które do rozwoju ludzkości przyczyniło się więcej aniżeli łącznie poprzedzające je dziewiętnaście wieków naszej ery. Cywilizacja zachodnia z dumą, spokojem i poczuciem dobrze