systemu nacisków była ogromna, gdyż odpowiednie wydziały KC lub KW decydowały o obsadzie wszystkich kluczowych stanowisk, a nieposłuszny bywał natychmiast zwolniony. W ten oto sposób starano się radykalnie zawęzić ramy wolności i nie wydaje się, aby te posunięcia można było wytłumaczyć presją Moskwy. Słusznie podkreśla prof. Jerzy Szacki, że polska humanistyka miała w czasach PRL wielkie osiągnięcia. Ale też wiele z tych dzieł powstawało w warunkach presji, ich twórcy musieli się owej presji przeciwstawiać, nieraz płacili za to rozmaitymi konfliktami z władzą. Droga dzieł do czytelnika też była wyboista: negocjacje z cenzurą, skreślenia, dopiski, ograniczenia nakładu itp. Jeśli dorobek polskiej humanistyki