pozwala dziś mówić że inicjatywa historyczna już do niego nie należy. Brzmi to optymistycznie i ogólnikowo, mimo że <hi rend="italic">exposé</> Annie Kriegel dalekie było od optymizmu, choćby w jej ocenie eurokomunizmu i jego zależności od komunizmu sowieckiego. Co innego jednak oznaczać może stwierdzenie, że komunizm stracił historyczną inicjatywę, jak nie możliwość ideologicznego, realistycznego zobaczenia świata i uznania stanu istniejącego za jedyny obowiązujący punkt wyjścia? Domagali się tego wszyscy, mówił o tym Pelikan, mówił o tym Brus, podkreślając konieczność przeprowadzenia analizy pewnych problemów ostro postawionych w 1956 roku (stosunek planowania centralnego do rynku) w innych kategoriach niż ówczesne, rewizjonistyczne (a więc ideologiczne) i