wcielone do imperium, były tak małe i słabe, tak dalece zagrożone ostatecznym rozwiązaniem w stalinowskim wydaniu, że przystępowanie miejscowej inteligencji do partii komunistycznej miało tam - oprócz aspektu kolaboranckiego - także aspekt specyficznej samoobrony narodów przed eksterminacją. O państwach bałtyckich, w których (najwyraźniej miało to miejsce na Litwie) gdy ostatecznie załamało się imperium, spora część miejscowych elit partyjnych zdała egzamin z patriotyzmu w warunkach osobistego, fizycznego zagrożenia. "Litwa ma dwóch patronów i opiekunów: świętego Kazimierza w niebie i sekretarza Brazauskasa w Moskwie" - te słowa, cytowanej wówczas w polskiej prasie, wileńskiej staruszki ilustrują to zjawisko. Mówmy wreszcie o wielu krajach byłego ZSRR, w których