całą rzeczywistością, od świata atomów, przez wszystkie przejawy życia i działalności człowieka, aż po najodleglejsze gwiazdy i galaktyki. Spencer traktował ewolucję na sposób mechaniczny: wszystkie zmiany sprowadzają się, według niego, do podziałów na części składowe i połączeń według nowych proporcji. Bergson natomiast dopatrywał się wszędzie działania &lt;q&gt;"siły życiowej"&lt;/&gt; (&lt;foreign&gt;élan vital&lt;/&gt;), istotnie różnej od wszystkich znanych sił fizycznych. Siła życiowa przenika wszystko i dodaje do świata element dynamicznej i twórczej zarazem zmienności. Dwa często i dziś spotykane stanowiska; ewolucja - zrozumiały mechanizm i ewolucja - tajemnicza dynamis.<br> We współczesnej teologii także zadomowił się ewolucjonistyczny sposób myślenia. Do zamierzchłej przeszłości należą czasy, kiedy to kreacjonizmowi