się zbyteczne, skoro każdy posiada w sobie głos, dyktujący nieomylnie co czynić należy, a czego nie należy. I łaska albo potępienie stały się tajemnicą serca ludzkiego, któremu ulgi nie użyczy kapłan, ani drogi nie naprostuje żadna encyklika. Oto zalążek wiary w człowieka, jako sędziego swoich czynów, oto człowiek urasta do kolosalnych rozmiarów - pan swoich przeznaczeń, zdający z nich sprawę tylko i wyłącznie Bogu. A potem przychodzi optymista Rousseau, wychowany w duchu protestantyzmu, i głosi przyrodzoną dobroć człowieka, maluje w najponętniejszych barwach wszystkie wrodzone popędy zwierzęcia ludzkiego, oskarżając cywilizację, że je skaziła. A potem przychodzi optymista i protestant Nietzsche, nawołując do całkowitego