go państwem bardziej humanitarnym, ekonomicznie wydajnym, zdolnym stawić czoło konkurencji międzynarodowej. Błędem jest jednak wysnuwanie stąd wniosku, że celem Gorbaczowa było wzmocnienie ZSRR jako twierdzy komunizmu. Przeciwnie, radziecki patriotyzm Gorbaczowa i jego przywiązanie do mgliście pojętej "idei socjalizmu" nie powinny przesłaniać faktu, że rzeczywistym celem pieriestrojki był całkowity odwrót od komunizmu. Sam Gorbaczow wielokrotnie podkreślał, że uważa za swą misję zastąpienie istniejącego systemu przez system zgodny z wymogami wolności - już nie "komunistycznej wolności", ale wolności w powszechnie przyjętym, liberalno-demokratycznym sensie tego słowa. A jeśli tak, to główny jego cel został osiągnięty. Gorbaczow poniósł klęskę jako prezydent ZSRR i obrońca radzieckiej