nadać formy, ani uporządkować kosmosu... Oscyluje zatem między pokusą zbrodni a sceptyczną rezygnacją.<br>Czym jest zbrodnia? Spełnionym fantazmatem: gwałtem dokonanym na cudzej świadomości. Aleć to gwałt konieczny, bo człowiek, pozbawiony Boga, potrzebuje echa, odbicia, drugiego człowieka! Gwałt przecie niedopuszczalny: &lt;q&gt;"Nie róbcie ze mnie taniego demona. Ja będę po stronie porządku ludzkiego (i nawet po stronie Boga, choć nie wierzę) aż do końca moich dni; także umierając"&lt;/&gt; (D II 17). Ukształcenie i samopotwierdzenie wybitnej jednostki jest nie do pomyślenia bez gwałtu.<br>Ale sam gwałt jest także nie do pomyślenia, narusza bowiem wymogi miłości i sprawiedliwości, nieodłączne od "porządku ludzkiego". Jakże Gombrowicz wywinie