je wytwarzają; człowiek nie ma prawa wyzyskiwać człowieka; ludzkość kuli ziemskiej stanowi wspólnotę: "Wszystkie kajdany świata tworzą jeden łańcuch". Dziś się nie zauważa, jaki wpływ miały te poglądy na kulturę: bywało, że stanowiły jej motor i nietrudno je wykazać w ówczesnych osiągnięciach, przesiąkały zaś one wszędzie: film o "Trędowatej", popularny melodramat sentymentalny, zawierał krytykę przesądów klasowych. Traktowanie tych poglądów jako narzuconego oszustwa, jak to się obecnie praktykuje, jest uproszczeniem: zakłada się, że nikt w to nie wierzył. Tak np. komentuje je Miłosz w głośnym "Zniewolonym umyśle", przełożonym bodaj na wszystkie języki europejskie. Podaje on powody, dla których intelektualiści przystali na tę