pojawia, i mimo okresowych upadków stał się bodaj trwałym składnikiem kutury. Jeśli religia zawsze była próbą wyposażenia całości ludzkiego życia w sens - żądanie, którego nauka spełnić nie może - diabeł jest zapewne nieusuwalnym składnikiem sensownego świata. Wątpliwe jest także, czy powinniśmy sobie życzyć jego zniknięcia. Obecność jego utrzymuje w nas wrażliwość na zło; sprawia, że jesteśmy czujni i sceptyczni w obliczu optymistycznych nadziei na totalne zbawienie wszystkiego i na ostateczne pogodzenie wszystkich energii działających w świecie. Wiara w zbawienie uniwersalne była co prawda żywa również w chrześcijaństwie [gwoli ścisłości, bo teologia katolicka jest precyzyjna: Kościół odrzucił wiarę w nieuchronność powszechnego zbawienia, nie odrzucił