każdym z dwóch państw niemieckich. Aczkolwiek twierdzenie, że trudności duszpasterskie płyną wyłącznie, czy nawet głównie z opisanych właśnie przyczyn, byłoby jednostronne, to równocześnie mylące byłoby niedostrzeganie znaczenia tych przyczyn dla stosunków wyznaniowych i sytuacji życia religijnego i ich komplikacji w NRD.<br>Trzeba tu jeszcze dodać, że o ile ciążenie ku namiastkom politycznej jedności Niemiec w Kościele katolickim było w pewnym sensie zrozumiałe na tle centralistycznej struktury Kościoła katolickiego, zwłaszcza w okresie przedsoborowym, to podobne tendencje w Kościele ewangelickim &lt;page nr=109&gt; nie mają zbyt głębokich tradycji, zwłaszcza w Niemczech, gdzie Kościół ten zawsze podkreślał swoją samodzielność w poszczególnych krajach niemieckich, a jako jednolita ogólnomiecka