grozi jej wypaczeniem. Rozprawę o idei w ruchu rewolucyjnym Berent zaczyna od opisu strasznego losu społeczeństwa, które żadnej idei zrealizować nie potrafi. Jest to opis snu historycznego rozgrywającego się przy zapuszczonej kurtynie wolnego słowa i jawnego czynu. Typologia możliwych postaw wygląda tak: Pierwsza możliwość: życie będzie się toczyło jedynie siłą nawyku, ludzie będą udawali, że nie było żadnej klęski, że nic się w ogóle nie stało, że nie rozegrała się żadna tragedia. Możliwość druga (Berent nazywa ją sentymentalnym społecznikostwem), mierzenie zamiaru wedle tego, co jest dozwolone, działanie w zakresie koncesji udzielonej przez władzę. Możliwość trzecia: izolacja, coś w rodzaju emigracji wewnętrznej