porzucić każdy balast. Wolność wyboru, jako trwała możliwość protestu jednostki przeciwko postępowi, jest takim właśnie balastem. Rozpatrywana z tej perspektywy zasługuje na pogardę, a nawet obrzydzenie. Kiedy się wnika w pozornie zimno-obiektywne teksty Spinozy poświęcone zwalczaniu idei wolnej woli człowieka, natrafia się na ich ukrytą nastrojowość, nastrojowość pogardy i obrzydzenia odnośnie do pomyłek skrajnego indywidualizmu. Spinoza nie pomija żadnej okazji do demaskowania tej pomyłki. Własną koncepcję chwali nie tylko jako prawdziwą, lecz także pożyteczną: <q>"... ona uczy nas oczekiwać i znosić ze spokojem ducha podwójne oblicze losu, albowiem wszystko wynika z wiecznego postanowienia Boga z tą samą koniecznością, z jaką wynika