i urodzajne. Z 1 wysianego ziarna osiągano 5, co stanowiło jeden z najwyższych wskaźników produkcji rolnej w Europie. W folwarkach zakładano także stawy rybne, sadzono drzewa owocowe, pielęgnowano ogrody warzywne, rozwijano rzemiosło. Duże gospodarstwa wymagały wzmożonej pracy. Początkowo sporadycznie, później w większym stopniu korzystano więc z darmowej robocizny chłopów, zwanej pańszczyzną.<br><br>W całej ówczesnej Europie szlachta wykazywała różne rodzaje aktywności gospodarczej, rozwijającej się często kosztem stanów niższych. W Anglii np. zabierano część gruntów dzierżawiącym je chłopom przeznaczając te ziemie na hodowlę owiec. We Francji włościanie winni byli oddawać właścicielowi wsi połowę swoich plonów.<br>System pańszczyźniany charakterystyczny dla krajów na wschód od