wszystkie te lata i zostało zastąpione - aby to określić niezręcznie - poczuciem świętości, którą człowiek odnajduje w sobie. Jedynej świętości, która naprawdę istnieje. świętości powszechnej tego świata. [...] Pojęcie miłości jest jedyną możliwą do pomyślenia formą świętości" (Bergman on... jw.). Ale przecież już w filmach trylogii, nawet w znacznie wcześniejszych jak Siódma pieczęć i Tam, gdzie rosną poziomki metafizyczne nienasycenie szuka pociechy wśród ludzi i tylko tam ją znajduje, choćby na krótką chwilę, choćby jako ulotną szansę, cień nadziei. Na ostateczną rozpacz, zupełny brak nadziei Bergman nigdy sobie nie pozwala, wiedząc, że wraz nią straciłby sankcję dla własnej twórczości, a zapewne - przy srogiej