żeby żyć, człowiek musi uciec od wolności". Determinizm - teoria, która budzi wiarę, że człowiek nie jest wolny - nie jest, jak widać, alternatywą teorii wolności, ponieważ przyjęcie determinizmu samo jest rezultatem wolnej decyzji. Człowiek wybrał brak wolności i jego wybór świadczy przeciwko niemu. Przyjąć determinizm to uciec w samozakłamanie. Tak zatem pierwszoplanowym pytaniem filozofii nie jest dziś pytanie, po której stronie jest racja: po stronie determinizmu czy indeterminizmu. Pytaniem kluczowym jest pytanie esencjalne i poznawcze zarazem: czym jest wolność i jakie ślady pozostawia ona w człowieku i w jego świecie? Chcę tutaj zwrócić uwagę na dwa określenia istoty wolności i dwa rodzaje